روند رشد بازارها در ایران و جهان
کلمه بازار در کشورهای مالزی و اندونزی؛ پاسار، در ترکیه؛ پازار، در یونان؛ پازاری (παζάρι)، در زبان قبرسی-یونانی؛ پانتوپولا، در فرانسه و پرتغال؛ بازار، در زبان عرب؛ بیزار، در زبان انگلیسی؛ مارکت، مارت، پلازا، فرام و... و در زبان پهلوی ساسانی؛ وازار گفته می شود که واژه وازارگان (بازرگان) و وازارگانیه یا بازرگانی از ترکیبات دیگر آن است.
در بسیاری از کشورهای متمدن دنیا، بقایایی از اماکن فروش و بازارهایی را میتوان یافت که هر کارشناس معماری بازار و حتی هر رهگذر ساده ای را به فکر فرو خواهد برد. بازارهایی با معماریهای خلاقانه، حساب شده و کاملاً کاربردی که حتی در این عصر نیز حرفهای زیادی برای گفتن دارند. بر خلاف قدمت بازارهای آسیایی و به ویژه بازارهای ایرانی، مفهوم مراکز خرید در اروپا، زاییده صنعتی شدن و گونه ای معماری قرن بیستمی به حساب می آید. از نخستین نمونه های اروپایی، بازار سرپوشیده آکسفورد در انگلستان است که به طور رسمی در اول نوامبر 1774 افتتاح گردید. از نمونه های دیگر می توان پاساژ بارلینگتون در لندن که در سال 1819 افتتاح شد را نام برد. در آمریکا، اولین نمونه بازار در جزیره رود در سال 1828 شروع به کار نمود.
اما در آسیا موضوع متفاوت است. در این قاره کهن، بازارهایی را میتوان نام برد که دارای قدمت چند صد ساله هستند. بازار بزرگ استانبول که در قرن 15میلادی ساخته شده است و دارای 58 گذر و 4000 مغازه میباشد، از آن جمله است.
واژه بازار در ایران، داستانی به بلندای یک تاریخ دارد تا آنجا که یک شهر اسلامی را نمی شود بدون بازار، مغازه ها، تیمچه ها، چارسوها و ... تصور نمود. بازارهایی مانند بازار بزرگ تبریز، بازار وکیل، بازار سرپوشیده بزرگ اصفهان از آثار قرن دهم میلادی، بازار سرپوشیده بزرگ تهران با ده کیلومتر طول و ... .
به لحاظ معماری، بازار دارای سه فضای اصلی میباشد:
1) فضایی کاربردی برای فعالیتهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی (واحدهای خرد تجاری).
2) فضاهای عبوری برای مرتبط ساختن و همچنین مجزا نمودن واحدهای خدماتی، تولیدی و بازرگانی (فضایی برای گذر مشتریان).
3) مکانهایی برای گردهمایی مردمان در لابه لای فضاهای متعدد بازار که به صورت سرباز، سرپوشیده و نیمه سرپوشیده هستند. (لازم به ذکر است در مجموعه های تجاری و مراکز خرید در دنیای مدرن خصوصاً در ایران، این فضا به دست فراموشی سپرده شده است و یا کمتر به آن پرداخته میشود و قراردادن چند نیمکت و صندلی در داخل و یا ورودی مجموعه های احداث شده، هیچگاه تداعی کننده این مفهوم نخواهد بود.)
